Ibisakuzo mu Muco Nyarwanda: Inkomoko, Umumaro n’Ubuhanga Bwimbitse Byihishe Inyuma y’Ibibazo Bitangaje. #Ibisakuzo #UmucoNyarwanda #Nyirarumaga #UbwengeGakondo

“Sakwe sakwe! Ninde watanze umuzungu kwambara karuvate?” Iri ni rimwe mu bisakuzo bikunze gutera imbaga y’abantu gushidikanya no gutekereza byimbitse. Ariko se, ibisakuzo byakomotse he? Ni iki byamariye Abanyarwanda mu bihe byashize, kandi bifite uruhe ruhare mu gutanga ubutumwa no gutoza ubwenge?

Mu Rwanda rwo hambere, ubuzima bwa muntu bwari bushyizwe ku murongo n’umuco. Umuco ni wo warangaga imyitwarire, uburyo abantu bavugana, n’uko basabana. Muri iyo mico yose, ibisakuzo byari igikoresho gikomeye cyo gutoza, kwigisha no kwishimisha.

Ibisakuzo si amagambo y’uruhu gusa, ahubwo ni amagambo y’ubuhanga, asaba kwitabira, gutekereza no gucukumbura. Bikoreshwa mu mashuri, mu ngo, no mu masabaniro nk’inzira yo kwerekana ubwenge, kurushanwa no kugaragaza ko umuntu akuze mu bwenge.

Amateka atubwira ko ibisakuzo byadutse ku ngoma y’umugabekazi Nyirarumaga, ahasaga mu mwaka wa 1510. Nyirarumaga yari umugore w’umunyabwenge, umunyamurava n’umunyabuhanga mu gukundisha rubanda kwiga no gutekereza.

Yagize ati:“Nzatoza Abanyarwanda kuvuga bake, batekereza byinshi. N'ibisubizo bitangwe n'ubwenge, si amagambo y'amafuti.”

Ni bwo yahimbye amagambo akomeye y’itangiriro ry'igisakuzo:“Sakwe sakwe!”Iri jambo ryari rigamije gukangura abari aho, rikabategurira gutega amatwi, kwiyemeza no gutekereza. Ibisakuzo byari intego ye yo guteza imbere ubwenge bushingiye ku bitekerezo bihamye, kandi bitangwa mu buryo bushimishije, buganisha ku biganiro bishingiye ku bwitonzi n’ubuhanga.

Ibisakuzo byabaga igikoresho cy’ingenzi cyo gutoza abana n’abakuru gutekereza ku buryo bwihuse, bakiga gukemura ibibazo no gufata ibyemezo binyuze mu gusobanura amagambo yihishe inyuma y’amajwi atavugira ku mugaragaro.

Ibisakuzo byaterwaga mu masabane, mu makwe, mu nama z’abakuru n’ahandi hateranira abantu benshi. Byakoreshwaga nk’uruvangitirane rw’ubwenge n’urwenya, bituma abantu bisekera ariko banunguka ubumenyi.

Byabaga ishuri ry’ibanze ryigisha abana umvugo nyafurika, ikinyabupfura, indangagaciro n’ururimi rwimbitse. Ibisakuzo byahuzaga ibice by’ururimi rwacu harimo inyito, imvugo nyabami n’imigani migufi.

Ikibazocyo (uburyo gitangirwa): Sakwe sakwe! Ninde usenya inzu atayinjiyemo?

Ibi byigishaga uko ikintu gito gishobora kugira ingufu nini, ndetse bikerekana n’uburyo umuntu ashobora gukora ikintu atagaragara.

Iki gisakuzo cyerekana uburyo umunyabwenge ashobora gutoza abandi gutekereza ku bintu by’amasano y’isi n’amateka y’iterambere.
Igisubizo: Umuyaga, kuko ari wo wateye umuntu kwambara karuvate mu gihe umuyaga uteza amapantalo kuzamuka!

Mu Rwanda rwa cyami, umuntu watsindwaga n’igisakuzo yashoboraga kubura ijambo, ndetse akafatwa nk’utaragera ku rwego rw’ubwenge rusabwa.

Mu makwe, mu nama z’ubuyobozi no mu birori by’imiryango, ibisakuzo byakoreshwaga nk’ikimenyetso cyo kureba ubushobozi bw’umusore cyangwa umukobwa.

Ibisakuzo si amagambo yo kwinezeza gusa, ahubwo ni imirima y’ubwenge, ibitabo byanditswe mu mitwe y’Abanyarwanda ba kera, ikinyuranyo cy’ubumenyi butangirwa mu nteruro imwe igizwe n'ibanga ry’ubuhanga.

Kuri twe, urubyiruko n’abanditsi b’iki gihe, ni ngombwa gukomeza kubika no kuzahura ibisakuzo mu biganiro, mu nyandiko, no mu mashuri, kugira ngo umuco wacu ukomeze gusigasirwa no gutoza indi miryango gukunda ubwenge nk’uko Nyirarumaga yabyifuzaga.