Gutegura Amatora ya 2025 mu Burundi n’Uruhare n’Ibisabwa ku Banyamuryango b’ibyumba by’Itora. #UrubyirukoMuMatora

Muri politiki y’igihugu icyo ari cyo cyose kigendera ku mategeko, amatora ni inkingi y’ingenzi y’ubutegetsi bushingiye ku baturage. Mu Burundi, nk’uko byagiye bigenda mu myaka yashize, Komisiyo y’Igihugu Ishinzwe Amatora (CENI) yagize uruhare rukomeye mu gutegura no kuyobora amatora. Mu rwego rwo gutegura amatora y’umwaka wa 2025, CENI yasohoye ibiteganywa (Termes de Référence) bigamije gutoranya abanyamuryango b’amabiro y’itora (bureaux de vote). Inkuru ikurikira irasesengura ibyo byerekezo, ibisabwa ku bashaka kwinjira muri ayo mabiro, ndetse n’akamaro k’iyo gahunda mu buzima bw’igihugu. 



Nk’uko hasohotse itangazo rihamagarira Abanyamauryango bujuje ibisabwa, Buri munyamuryango watoranijwe agira uruhare rukomeye mu itegurwa ry’amatora. Muri "Termes de Référence" zatangajwe na CENI, abanyamuryango b’amabiro y’itora bazaba bafite inshingano ebyiri zikomeye: 
1. Gutegura ibikorwa by’itora (Organisation des opérations de vote): Aha bivuze ko bazakora ibijyanye n’itegurwa ry’umunsi w’amatora, harimo kwakira abatora, kubaha amakarita y’itora, kubafasha mu gutora, no kureba ko ibintu byose bikorwa mu mucyo no mu mutekano. 
2. Gutanga cyangwa koherereza CECI ibyavuye mu matora (Résultats du scrutin): Aha bivuga ko nyuma yo kubara amajwi, abanyamuryango b’iyo bureau de vote bazafata ibyavuye mu matora bakabitanga ku rwego rukurikiraho, ari rwo Commission Électorale Communale Indépendante (CECI). Izi nshingano zose zizarangwa n’ubunyangamugayo, ubunyamwuga n’ubwitonzi bukomeye, kuko umutekano w’amatora ndetse n’ubwizerwe bwayo biri mu biganza by’aba bantu. Ibisabwa ku Bashaka Gusaba Uwo Mwanya: Mu rwego rwo gukumira icyashobora guhungabanya ubunyangamugayo bw’amatora, CENI yashyizeho ibisabwa ku muntu ushaka kwinjira muri bureau de vote. Ibyo bisabwa birimo: 
1. Kuba ufite ubwenegihugu bw’u Burundi (Nationalité burundaise): Ni ukugira ngo hatagira abanyamahanga binjira mu bikorwa by’amatora y’igihugu batari abenegihugu. 
2. Kuba ufite imyaka y’ubukure (18 ans au moins): Ubusanzwe, mu mategeko menshi y’ibihugu, imyaka 18 ni yo yemewe nk’iyo umuntu aba afite ubushobozi bwo gufata ibyemezo byuzuye. 
3. Kuba utarigeze uhanwa n’inkiko ku byaha bikomeye (Bonne moralité): Ni uburyo bwo kurinda ko ibikorwa by’amatora byinjirwamo n’abantu bafite imyitwarire mibi cyangwa amateka atari meza.
 4. Kuba utari mu mirimo ya politiki (Neutralité politique): Ubusanzwe, abanyamuryango b’amabiro y’itora bagomba kuba batabogamiye ku ishyaka na rimwe kugira ngo amatora abe mu mucyo no mu bwisanzure.
 5. Kuba uzi gusoma no kwandika mu Kirundi cyangwa mu Gifaransa: Ibi ni ingenzi cyane, kuko itora rikoresha inyandiko nyinshi kandi ibirego byose bigomba kuba bisomwa neza kandi byandikwa uko bikwiye. 


IV. Akamaro K’iyi Gahunda mu Iteganyirizwa ry’Amatora: Gutoranya neza abanyamuryango b’amabiro y’itora ni kimwe mu by’ingenzi bigaragaza ubushobozi bwa CENI bwo gutegura amatora yizewe. Iyo hatanzwe inshingano zisobanutse n’ibisabwa byubahirizwa, bigira ingaruka nziza ku matora arimo: 
• Kongera icyizere cy’abaturage mu matora: Iyo abaturage babona ko abatoranijwe bafite ubushobozi kandi batabogamye, barushaho kwizera igikorwa cy’amatora. 
• Kwirinda amakosa n’uburiganya: Amahugurwa hamwe n’itegurwa ryiza rituma habaho gukumira amakosa n’ibikorwa by’uburiganya bishobora kubangamira amahoro. 
• Kugabanya impaka zishingiye ku matora: Iyo ibyavuye mu matora byemewe n’impande zose, ntihaba hakenewe kwitabaza inzira z’ubujurire bw’amategeko cyangwa izindi nzira zivunanye. 



V. Ibirenze ku Mvugo: Kugaragaza Itandukaniro mu Bikorwa Nubwo CENI ishyiraho ibipimo byiza byo gutoranya abanyamuryango b’amabiro y’itora, akenshi ibibazo bituruka mu ishyirwa mu bikorwa. Hari ibintu bikwiye gukosorwa cyangwa kwitabwaho kurushaho: 
• Gukora neza igenzura ry’abo bantu: Akenshi bamwe bajya binjira muri izi gahunda kubera imikoranire cyangwa ruswa. Ni ngombwa ko habaho ubushishozi bwimbitse. 
• Amahugurwa yihariye ku bakozi b’amatora: Nta muntu ugomba gutangira akazi k’amatora atarabanje guhugurwa ku nshingano ze, amategeko amugenga, n’imyitwarire iboneye. 
• Gukomeza kwigisha abaturage: Abaturage na bo bagira uruhare runini mu kubungabunga amahoro n’imigendekere myiza y’amatora. Kumenya uburenganzira bwabo, uko batanga ikirego, ndetse n’uko bitwara ku munsi w’amatora ni ingenzi. VI. Ingaruka Zishobora Kuvuka mu Gutoranya Nabi Iyo hatitawe ku bipimo bisabwa cyangwa habayeho kwinjiza abantu badafite ubushobozi cyangwa bataboneye mu myitwarire, bishobora kugira ingaruka zikomeye: 
• Gutakaza icyizere mu matora: Iyo abaturage babona ko abashinzwe amatora ari abatagira ubunyamwuga, ntibayizera. 
• Intonganya hagati y’imitwe ya politiki: Politiki irangwa n’amatsiko menshi n’amarangamutima. Iyo amatora yagenze nabi, havuka ibibazo bishobora no guteza umutekano muke. 
• Gutakaza inkunga mpuzamahanga: Amahanga atanga inkunga nyinshi mu bikorwa by’amatora. Iyo bigaragaye ko amatora atagenze neza, bashobora guhagarika inkunga. Inkiko z’amatora n’abayobozi bazo bagira uruhare rukomeye mu kubaka demokarasi nyakuri. Ibyerekezo bya CENI y’u Burundi byerekeye gutoranya abanyamuryango b’amabiro y’itora ni intambwe ikomeye mu gutegura amatora meza, aciye mu mucyo kandi yizewe. Icyakora, ibyanditse si byo bihagije; hakenewe ubushake n’ubunyamwuga mu ishyirwa mu bikorwa. Burundi, kimwe n’ibindi bihugu byose, gifite amahirwe yo kubaka ejo hazaza hifashishije amajwi y’abaturage. Ni ngombwa ko abashinzwe amatora baba indorerwamo y’ubunyangamugayo, ubwigenge n’ubwubahane. Uru ni urugero rw’uko inyandiko y’ubuyobozi igira impinduka ku buzima bw’igihugu. Inkuru nk’izi zigomba guhindura imyumvire, zigashishikariza abatuye igihugu kwitabira ibikorwa bya demokarasi bashize amanga. Niba wifuza ko nkongeramo ibisobanuro bindi, ibitekerezo by’abaturage cyangwa igice cy’amateka y’amatora mu Burundi, mbwira nongere.

Post a Comment

0 Comments