Impamvu Perezida Ntaryamira Yasabye Gufatanya na Habyarimana mu Ndege Yararasanywe ku Ya 6 Mata 1994

Tariki ya 6 Mata 1994 ni imwe mu matariki yibukwa cyane mu mateka ya Afurika y’Ibiyaga Bigari. Kuri iyo tariki, indege yarimo Perezida w’u Rwanda Juvénal Habyarimana na Perezida w’u Burundi Cyprien Ntaryamira yarahanutse igeze hafi y’ikibuga cy’indege cya Kigali, bose bahita bahasiga ubuzima.
Iki gikorwa cyahise gikurikirwa n’itangira rya jenoside yakorewe Abatutsi mu Rwanda. Nyuma y’iyo mpanuka, hari byinshi byagiye bivugwa ku cyatumye Perezida Ntaryamira ajya mu ndege ya Habyarimana aho gukoresha indege ye bwite. Iyi nkuru igamije gusobanura impamvu nyayo, ishingiye ku buhamya bwa Deo Ngendahayo, wahoze ashinzwe umutekano wa Perezida Ntaryamira. Perezida Ntaryamira yari yitabiriye inama ya ba Perezida b’akarere yabereye i Arusha muri Tanzania, igamije kuganira ku bibazo by’umutekano byari bimaze iminsi bihangayikishije u Rwanda n’u Burundi. Iyo nama yari iyobowe na Julius Nyerere na Ali Hassan Mwinyi, abayobozi bakomeye b’igihugu cya Tanzania. Intego nyamukuru y’iyo nama kwari ukurebera hamwe uburyo hashyirwaho gahunda ihamye yo kugarura ituze mu bihugu byombi byari bimaze iminsi bifite imvururu zishingiye ku miyoborere n’amoko. Mu buhamya bwa Deo Ngendahayo, Perezida Ntaryamira yari asanzwe afite indege ye bwite yo mu bwoko bwa Dassault Falcon, ariko icyo gihe yari mu bikoresho mu Busuwisi kubera ikibazo cya tekiniki yari yagize. Kubera iyo mpamvu, Perezida Ntaryamira yifashishije indege nto yo mu bwoko bwa Beechcraft kugira ngo agere i Arusha. Iyi ndege yari izwiho kugenda buhoro no kudakomera ugereranyije na Falcon. Ngendahayo ati: "Uyu munsi twari kumwe muri Beechcraft kuko Falcon yacu yakanikirwaga mu Busuwisi. Tugenda mu kadege kitonda cyane, twari kumwe." Inama yo muri Arusha yarangiye bitinze ugereranyije n’uko byari byateganyijwe. Biteganyijwe ko Perezida Ntaryamira agera i Bujumbura saa cyenda z’umugoroba (15:00), ariko igihe cyo kuva i Arusha cyaratinze. Saa kumi n’ebyiri z’umugoroba (18:00), Ntaryamira yari agikiri muri Tanzania. Bitewe n’uko indege ye ya Beechcraft yagendaga buhoro, kandi igihe cyari gishize, Perezida Ntaryamira yafashe icyemezo cyo gusaba Perezida Habyarimana ko yamujyana muri Falcon ye yari igiye guhita ihaguruka ijya i Kigali. Habyarimana na we yari yitabiriye iyo nama. Nk’uko Ngendahayo abivuga, icyo cyemezo cyafashwe hashingiwe ku mpamvu z’umuvuduko w’indege n’igihe gito bari bafite, si ku mpamvu za politiki cyangwa amasezerano runaka. Indege ya Habyarimana yari yo Falcon 50, imodoka yihuta kandi igezweho mu gihe cya kiriya gihe. Ntaryamira yari kumwe n’abandi bayobozi babiri b’Abarundi Minisitiri w’Ubuhinzi na Minisitiri w’Itumanaho. Abo bombi na bo bitabye Imana ubwo indege yaraswaga. Indege yarahagurutse ivuye i Dar es Salaam yerekeza i Kigali. Iyo ndege yageze mu kirere cy’u Rwanda, hafi y’ikibuga cy’indege cya Kanombe, igwa igihiriri nyuma yo kuraswa n’ibisasu bivugwa ko byari byatezwe ku butaka hafi aho. Amakuru atandukanye avuga ko hari imirongo y’amasasu yahise ikurikiraho ndetse n’inkongi y’umuriro yahise itutumba. Kuraswa kw’iyo ndege kwahise gutuma ibintu bisubira irudubi mu Rwanda. Mu masaha macye yakurikiyeho, jenoside yatangiye, ikibasira Abatutsi mu buryo bwagutse. Abanyarwanda ibihumbi n’ibihumbi barishwe mu minsi yakurikiyeho, kandi umutekano w’igihugu urazamba ku buryo bukomeye. Mu Burundi, urupfu rwa Perezida Ntaryamira na rwo rwateje ihungabana rikomeye. Yari amaze amezi make ku butegetsi, akaba yari umwe mu bayobozi bashya bashakaga kugarura amahoro mu gihugu cyari cyugarijwe n’amacakubiri y’amoko. Ubuhamya bwa Ngendahayo bufite agaciro gakomeye kuko ari umwe mu bantu bake bari begereye Perezida Ntaryamira cyane. Ibyo avuga bifasha gusobanura ko icyemezo cyo kujya muri Falcon ya Habyarimana cyari gishingiye ku mpamvu za tekiniki n’umuvuduko w’indege, aho kuba igikorwa cya politiki cyari cyarateguwe mbere. Ibi binashimangira ko hari ibintu byinshi bikwiye gusubirwamo neza mu gusobanukirwa amateka y’u Rwanda n’u Burundi muri icyo gihe cy’amage.
Perezida Juvénal Habyarimana mu ifoto yafashwe mu 1980 common creative wikipedia
Iyo nkuru itwigisha uburyo ubuzima bw’umuntu bushobora guhindurwa n’icyemezo kimwe gifashwe mu kanya gato. Perezida Ntaryamira yashakaga kugaruka vuba mu gihugu cye kugira ngo akomeze inshingano ze. Yagize icyizere mu muperezida mugenzi we, na bo bombi bahasiga ubuzima. Amateka atwereka ko icyemezo gifatwa bitewe n’ingorane z’ako kanya gishobora kugira ingaruka ndende ku mateka y’akarere. Inkuru y’urupfu rwa Perezida Ntaryamira n’impamvu yamuteye kujya mu ndege ya Perezida Habyarimana ntabwo ikwiye kwirengagizwa. Ubumenyi nk’ubu bugomba guhabwa umwanya mu mateka kugira ngo ibyabaye bisobanuke neza, bityo bifashe ibihugu byombi gukomeza urugendo rwo kubaka amahoro arambye. Ubuhamya bw’abari hafi y’aba bayobozi ni ingenzi mu gucukumbura amateka no kuyasobanukirwa mu buryo bwimbitse, kuruta kwishingikiriza ku bivugwa gusa mu makuru rusange. Ibi bituma dusobanukirwa ko amateka atarimo ibara rimwe gusa, ahubwo agizwe n’amabara menshi y’ukuri, ibihuha, n’ibyiyumvo. Hari akamaro kanini ko kongera kwibaza, gushishoza, no gukusanya ubuhamya bufatika kugira ngo amateka nk’aya atazimangana, ahubwo yigishwe n’abato n’abakuru mu rwego rwo gusigasira umuco wo kubahana no gukumira amakimbirane.

Post a Comment

0 Comments